Τα ποιήματα της επανάστασης

Αναμφίβολα, ο Σολωμός βρήκε στο άμεσο περιβάλλον του και ειδικότερα στον Μάτεσι και στον Τρικούπη, τη βοήθεια και την ενθάρρυνση που χρειαζόταν για να ολοκληρώσει τις διεργασίες που είχαν ξεκινήσει και που θα τον οδηγούσαν στην σαφή πλέον επιλογή να γίνει έλληνας (εθνικός) ποιητής. Ο Μάτεσις τον προτρέπει από το 1822: «Ως πότε, φίλε, η λύρα / θα στέκει σιωπηλή; / Να, του πολέμου ο κρότος / οπού την προκαλεί.» Η συνεργασία με τον Τρικούπη διαρκεί ως την άνοιξη του 1823. Τον Μάιο του 1823, μέσα σε έναν μόλις μήνα, ο Σολωμός θα γράψει τον Ύμνον εις την Ελευθερίαν, ένα ποίημα «εμπνευσμένο» και συναρπαστικό. Η πρώτη έκδοσή του θα γίνει στο Παρίσι: το ελληνικό κείμενο και, αντικριστά, η γαλλική μετάφραση του Στανισλάς Ζυλιέν (Stanislas Julien) θα συμπεριληφθούν στο τέλος του δεύτερου τόμου της συλλογής των Δημοτικών τραγουδιών του Φοριέλ (Faurile), με ημερομηνία 1825. Το ποίημα θα προκαλέσει τον ενθουσιασμό του φιλέλληνα Σέρινταν (Charles Brinsley Sheridan) ο οποίος θα σπεύσει να αναλάβει την αγγλική μετάφρασή του, με την πεποίθηση ότι αυτή θα ωφελήσει την ελληνική επανάσταση. Η μετάφραση θα γίνει ταχύτατα και θα κυκλοφορήσει την ίδια χρονιά, το 1825, στον τόμο The Songs of Greece from the Romaic Text, τίτλο: «Dithyrambics to Liberty», κατ’ αναλογία με τον τίτλο της γαλλικής μετάφρασης «Dithyrambe sur la Liberté». Ο Σολωμός δεν θα μείνει ευχαριστημένος με τις μεταφράσεις και θα αποφασίσει να επιμεληθεί ο ίδιος μια μετάφραση που δεν θα προδίδει το κείμενό του και που θα επιτρέψει να φιλοτεχνηθούν άλλες, καλύτερες ή και έμμετρες μεταφράσεις. Έτσι, την ίδια χρονιά το ποίημα τυπώνεται ξανά, αυτή τη φορά μέσα στο πολιορκημένο Μεσολόγγι, μαζί με μια πεζή ιταλική μετάφραση την οποία υπογράφει ο φίλος του ποιητή Γκαετάνο Γκρασέτι. Όλο το βιβλίο είναι αναμφίβολα καρπός της συνεργασίας του Σολωμού και του Γκρασέτι: η μετάφραση, το προλογικό σημείωμα και οι σημειώσεις του μεταφραστή. Η έκδοση χαρακτηρίζεται τρίτη, ακριβώς επειδή λαμβάνει υπόψη της τις δύο προηγούμενες εκδόσεις/μεταφράσεις, την γαλλική και την αγγλική: «Ύμνος εις την Ελευθερίαν, έγραψε Διονύσιος Σολωμός Ζακύνθιος, Τον Μάιον Μήνα 1823 / Ιnno alla Libertà, Dionisio Solomos da Zacinto scrisse, Il Mese di Maggio 1823. Volgarizzato in Prosa Italiana da G. Grassetti, Prof. di Lettere Italiane e Latine in Zante, Edizione III. Εν Μεσολογγίω, Εκ την Τυπογραφίας Δ. Μεσθενέως, 1825».

Η εκδοτική επιτυχία του Ύμνου θα βοηθήσει την ελληνική επανάσταση και την ευρωπαϊκή δικαίωσή της και, συγχρόνως, θα εξασφαλίσει στον Σολωμό την ταυτότητα του έλληνα εθνικού ποιητή. Χαρακτηριστικές είναι οι δύο πρώτες βιβλιοκρισίες που δημοσιεύονται στον ελλαδικό χώρο για τον Ύμνο, του Τρικούπη (Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος) και του Γεωργίου Ψύλλα (Εφημερίδα των Αθηνών).

Εκτός από τον Ύμνο (1823/1825), η ελληνική επανάσταση με τα γεγονότα της θα τροφοδοτήσει άμεσα τέσσερα ακόμα ποιήματα του Σολωμού. Τα πρώτα τρία είναι αυτοτελή: η ανολοκλήρωτη ωδή «Εις Μάρκον Μπότσαρην» (1823-1824), το ολοκληρωμένο και αποκηρυγμένο λυρικό ποίημα Εις τον θάνατον του Λορδ Μπάιρον (1825) και το επίγραμμα «Η καταστροφή των Ψαρών» (1825). Τα γεγονότα της επανάστασης βέβαια θα διεισδύσουν και σε άλλα έργα της ζακυνθινής περιόδου, τα οποία έχουν διαφορετικό κεντρικό θέμα, όπως είναι, για παράδειγμα, ο ρομαντικός «Λάμπρος», στο πλαίσιο του οποίου γίνεται μνεία στους Σουλιώτες και στους αγώνες τους εναντίον του Αλή πασά –άλλωστε, ο ίδιος ο Λάμπρος ήταν ανδρείος πολεμιστής ή, όπως είναι η «Γυναίκα της Ζάκυθος» (α´ στάδιο: Απρίλιο 1826 - Δεκέμβριος 1829), όπου η επανάσταση αποτελεί ρητά το ιστορικό πλαίσιο, με κυρίαρχο το γεγονός της πολιορκίας και της πτώσης του Μεσολογγιού. Συγκλονισμένος από την πτώση του Μεσολογγιού ο Σολωμός φαίνεται ότι είχε συντάξει άμεσα ένα ιταλόγλωσσο σχεδίασμα με προσωρινό τίτλο «Προφητεία πάνω στο πέσιμο του Μεσολογγιού» το οποίο αργότερα, κατά το διάστημα 1829-1833, και στην Κέρκυρα όπου είχε πλέον εγκατασταθεί, θα το επεξεργαστεί σε ελληνικού στίχους, προκειμένου να το εντάξει στη πεζό έργο της «Γυναίκα της Ζάκυθος» που ακόμα τον απασχολούσε (β´ στάδιο επεξεργασίας). Πρόκειται, βέβαια, για το λεγόμενο «Α´ Σχεδίασμα» των Ελεύθερων πολιορκισμένων, που αποτελεί το τέταρτο συνδεδεμένο άμεσα με την ελληνική επανάσταση ποίημα του Σολωμού.