Οι Ελεύθεροι πολιορκισμένοι, Σχεδίασμα Β'

1833 - 1844

Το Β´ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκισμένων απασχόλησε τον Σολωμό από το 1833 ως το 1844, σύμφωνα με τον Πολυλά ([1859] 1998). Το γεγονός που αποτελεί τη συνθετική αφορμή και για το Β´ Σχεδίασμα είναι η πολιορκία και η άλωση του Μεσολογγιού (Απρίλιος 1826), όπως και για το λεγόμενο Α´ Σχεδίασμα. Από το Α´ Σχεδίασμα μάλιστα ο Σολωμός μεταφέρει και επανεπεξεργάζεται (σε δεκαπεντασύλλαβο ομοιοκατάληκτο δίστιχο) ποιητικό υλικό, προκειμένου να το αξιοποιήσει στο Β´ Σχεδίασμα. Σε αντίθεση όμως με το Α´ Σχεδίασμα, ο στόχος δεν είναι η κατάδειξη της δύσκολης κατάστασης που επικρατεί στο Μεσολόγγι λίγο πριν την έξοδο. Άλλωστε, ο Σολωμός συνέλαβε και επεξεργάστηκε αυτό που σήμερα αποκαλείται Α´ Σχεδίασμα σε σχέση με το πεζό σατιρικό έργο της Γυναίκας της Ζάκυθος, προκειμένου να το ενσωματώσει σε αυτό και να το αντιπαραθέσει στην αντεθνική συμπεριφορά της Γυναίκας. Και το συνέλαβε ως «Προφητεία πάνω στο πέσιμο του Μεσολογγιού», την οποία θα βλέπει ο αφηγητής της Γυναίκας της Ζάκυθος ιερομόναχος Διονύσιος. Στο Β´ Σχεδίασμα ο στόχος είναι διαφορετικός και σημειώνεται σε διάφορες στιγμές και με διαφορετικούς τρόπους από τον ίδιο τον Σολωμού, στους πολυάριθμους ιταλόγλωσσους στοχασμούς που κατάγραψε σε σχέση με τις επεξεργασίες. Μια από τις πιο συνοπτικές διατυπώσεις είναι: «In Missolongio la Forza della volontà tentata invano da orribili patimenti» (Στο Μεσολόγγι, <το θέμα είναι> η δύναμη της θέλησης που δοκιμάζεται από φοβερές συμφορές]. Συμφορές που βάλουν το σώμα (πείνα, αρρώστιες, κακουχίες, τραύματα) και, κυρίως το πνεύμα/την ψυχή (π.χ. τον έρωτα, την αγάπη για ζωή), ανάμεσα στις οποίες ως μέγιστη αξιολογείται από την ποιητή «η ενθύμησις της περασμένης δόξας».

Ούτε το Β´ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκισμένων θα ολοκληρωθεί από τον Σολωμό, μετά τη σχεδόν δεκάχρονη ενασχόληση με αυτό. Οι επεξεργασίες του βρίσκονται γραμμένες σε διάφορα λυτά φύλλα και δίφυλλα καθώς και σε ολιγοσέλιδα τετράδια, τα περισσότερα από τα οποία φυλάσσονται σήμερα στην Ακαδημία Αθηνών.

Εκδόσεις: Το Β´ και το Γ´ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκισμένων παρουσιάζουν αυξημένες δυσκολίες στην ανάγνωση, οι οποίες οφείλονται και στον αποσπασματικό και ανολοκλήρωτο χαρακτήρα τους. Μετά την έκδοση τους από τον Πολυλά ([1859] 1998) οι πιο σημαντικές εκδοτικές συμβολές, που προωθούν την κατανόηση των δύο Σχεδιασμάτων/ έργων είναι: Γ. Δάλλας, στο Σκαπτή ύλη από τα σολωμικά μεταλλεία, Άγρα, Αθήνα 2002. Peter Mackridge, «Οι μεταμορφώσεις των Ελεύθερων πολιορκημένων από τα χειρόγραφα στις εκδόσεις», περ. Ελληνικά 51 (2001/1) 109-139. Γιώργος Βελουδής, Διονυσίου Σολωμού: «Οι Ελεύθεροι Πολιορκισμένοι», Ερμηνευτική έκδοση, Πατάκης 2006.