Σύνθεμα του 1833 - 1834

Πρόκειται για το φιλόδοξο οκταμερές σύνθεμα που σχεδίασε ο Σολωμός στο τετράδιο Ζακύνθου αρ. 11 και το οποίο θα περιελάμβανε τέσσερα σατιρικά και τέσσερα λυρικά ποιήματα. Τα σατιρικά είναι Η Τρίχα, <Δεύτερο Όνειρο, Ο Φουρκισμένος, και <Η Μετατόπιση του αγάλματος του Μέτλαντ, ενώ τα λυρικά, Ο Κρητικός, Η Φαρμακωμένη στον Άδη, Ο Φυλακισμένος, καθώς και το δημοσιευμένο στα 1834 τμήμα του Λάμπρου (Το όραμα του Λάμπρου), το οποίο ο Σολωμός το είχε επεξεργαστεί σε άλλο χειρόγραφο. Όλα τα ποιήματα του Συνθέματος του 1833-1834 γράφονται σε δεκαπεντασύλλαβο ομοιοκατάληκτα δίστιχα οργανωμένα σε άνισες μεταξύ τους στροφικές ενότητες, με εξαίρεση τον Λάμπρο, που ήταν ήδη γραμμένος σε οκτάβες και ενδεκασύλλαβο στίχο. Το Σύνθεμα τελικώς δεν ολοκληρώθηκε και τα επτά ποιητικά έργα εγκαταλείφθηκαν σε διαφορετικό στάδιο επεξεργασίας το καθένα, με περισσότερο επεξεργασμένο τον Κρητικό και λιγότερο την Μετατόπιση του αγάλματος του Μέτλαντ.

Το Σύνθεμα του 1833-1834 συνδέεται με το τρίτο στάδιο επεξεργασίας της Γυναίκας της Ζάκυθος. Συγκεκριμένα, όταν ο Σολωμός αποφάσισε ότι θα ήταν καλύτερα να σατιρίσει τα αντίπαλα και αντίδικα πρόσωπα της οικογενειακής δίκης ανεξάρτητα από το πεζό σατιρικό κείμενο της Γυναίκας, απέσπασε από το στόμα του νάνου-Διαβόλου τους λίγους σατιρικούς στίχους που είχε γράψει, τους αυτονόμησε και τους επεξεργάστηκε μέσα σε ένα ονειρικό πλαίσιο συνθέτοντας το ποίημα της Τρίχας. Η επιτυχημένη ανάπτυξη του ποιήματος και το λειτουργικό τέχνασμα του ονείρου οδήγησαν στη δημιουργία άλλων τριών ονείρων. Στη συνέχεια, και με τη βούληση να άρει τα κείμενα αυτά από το επίπεδο της πικρόχολης προσωπικής σάτιρας, ο Σολωμός αποφασίζει και σχεδιάζει ένα σπονδυλωτό, οκταμερές ποιητικό σύνθεμα, μισό σατιρικό και μισό λυρικό: «È meglio fare un Componimento piuttosto lungo, che sia metà serio e sublime, e l’altra velenoso-bernesca. Nella prima parte può essere il Principio del bene, che combatte col Principio del male nella seconda. Cοsi il componimento potrà essere d’una comune utilità, nascondendo sotto il velo della poesia una attiva Part, Profonda, nella – quale per incidente si sparla del giovine. – (Si pensi profondamente alla Essenza e alla Forma di questo componimento)» [=Είναι καλύτερο να κάνεις ένα Σύνθεμα μάλλον μακρύ, που να είναι το μισό σοβαρό και υψηλό και το άλλο φαρμακερό-κωμικό. Στο πρώτο μέρος μπορεί να είναι η Αρχή του καλού, που μάχεται με την Αρχή του κακού στο δεύτερο. Έτσι το σύνθεμα θα μπορέσει να έχει κοινή ωφέλεια κρύβοντας κάτω από το πέπλο της ποίησης ένα Μέρος ενεργητικό, Βαθύ – και σ’ αυτό παρεμπιπτόντως θα ονειδίζεται και ο νέος. – (Σκέψου βαθιά την Ουσία και τη Μορφή τούτου του συνθέματος).] (Ε. Τσαντσάνογλου, Μία λανθάνουσα ποιητική σύνθεση του Διονυσίου Σολωμού. Το αυτόγραφο τετράδιο Ζακύνθου αρ. 11. Εκδοτική δοκιμή, Αθήνα, Ερμής, 1982 [διδακτορική διατριβή: Θεσσαλονίκη 1978], 46-47). Η σύνθεση των σατιρικών και των λυρικών ποιημάτων δεν θα γινόταν μέσω μιας ενιαίας ιστορίας, αλλά μέσω του κοινού, αξονικού θέματος «έρωτας-θάνατος» και στο πλαίσιο της διαμάχης του Καλού και του Κακού. Τα τέσσερα σατιρικά ποιήματα θα στηλίτευαν περιπτώσεις αρνητικής συμπεριφοράς ενώ τα τέσσερα λυρικά θα αναδείκνυαν περιπτώσεις θετικής συμπεριφοράς.

Εκδόσεις: Το Σύνθεμα 1833-1834 δεν υπάρχει στην πρώτη μεταθανάτια έκδοση του σολωμικού έργου από τον Πολυλά (Διονυσίου Σολωμού Τα Ευρισκόμενα, Κέρκυρα [1859] 1998), πιθανότατα γιατί ο εκδότης δεν το αναγνώρισε μέσα στα χειρόγραφα του ποιητή. Ο εντοπισμός του έγινε από νεότερους μελετητές: βλ. Louis Coutelle, Formation poétique de Solomos (1815-1833), Αθήνα, Ερμής 1977 και, εκτενέστερα και αναλυτικότερα: Ελένη Τσαντσάνογλου, Μία λανθάνουσα ποιητική σύνθεση του Σολωμού. Το αυτόγραφο τετράδιο Ζακύνθου αρ. 11. Εκδοτική δοκιμή, Ερμής, Αθήνα 1982 [διδακτορική διατριβή: Θεσσαλονίκη 1978].