Οι Ελεύθεροι πολιορκισμένοι, Σχεδίασμα Γ'

1833 - 1844

«Και ενώ (το έτος 1844), ήταν ήδη αρκετά προχωρημένος εις τους Ελεύθερους Πολιορκημένους, αποφάσισε να μεταβάλει το ποίημα εις ανομοιοκατάληκτους στίχους, μέτρο, το οποίον είχε έως τότε διστάσει να παραδεχθεί, φοβούμενος μη καταντήσει μονότονο εις διεξοδικό ποίημα. […] Με το ανομοιοκατάληχτο μέτρο επιχείρησε ο Σολωμός και μίαν αναμόρφωση της προσωδίας του. Εις όλα τα αρχαιότερα ποιήματά του […] εμεταχειρίσθηκε συχνά τη συναίρεση των διφθόγγων της ομιλουμένης (ια, εεει, αει, κτλ.), και τη συνεκφώνηση των συναπαντουμένων φωνηέντων· […] όμως αυτός, αισθανόμενος την ανάγκη να τεντώσει εντελέστατα την ρυθμική χροδή, ώστε καθαρότερος να έβγει ο ήχος, υποτάχθηκε αυτοθέλητα εις αυστηρότατον κανόνα, να αποφύγει, δηλαδή, όσο το δυνατόν, τη συναίρεση, και μάλιστα τη συνεκφώνηση, δίχως να προσφύγει εις τη διαίρεση και εις χασμωδία Και βέβαια εις τέτοια εντέλειαν της στιχουργικής δεν θα δυνηθεί να τον ακολουθήσει ειμή όποιος λάβει από την φύση του δώρον αυτό της αρμονίας, (ουσιαστικό μέρος του ποιητικού ενθουσιασμού) και γυμνάσει την δύναμή του, εμψυχωμένος από τον άκρον ζήλον της τέχνης. Εις τα ολίγα ευρισκόμενα ανομοιοκατάληκτα αποσπάσματα των ποιημάτων, όπου ο Σολωμός εφάρμοσε το νέο προσωδικό σύστημά του, φαίνεται πως από την τεχνική πλοκή των συμφώνων και των φωνηέντων, πως από τες διαφορετικές φωνές και τόνους μέσα εις κάθε στίχο και από τους διαφορετικούς ρυθμούς του κάθε στίχου, μορφώνεται η αρμονία της κάθε σειράς, σύμφωνα με την φύση του ποιητικού νοήματος, εις όλους τους βαθμούς, από την σοβαρότερη έως την τρυφερότερη διάθεση της ψυχής» (Πολυλάς [1859] 1998, μδ´-μστ´). Αυτές είναι, όπως επισημαίνει ο Πολυλάς, οι βασικότερες “εξωτερικές” (στιχουργικές) διαφοροποιήσεις του Β´ από το Γ´ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκισμένων, οι οποίες, άλλωστε, θα χαρακτηρίζουν και τα υπόλοιπα ελληνόγλωσσα έργα που θα γράψει ως το τέλος της ζωής του. Αυτή βέβαια η στιχουργική διαφοροποίηση συμβάδισε με μια νέα παρουσίαση των επεισοδίων που είχε ήδη επεξεργαστεί στο πλαίσιο του Β´ Σχεδιάσματος, με τρόπο πιο αφαιρετικό και δίνοντας έμφαση όχι στην αφηγηματική σύνδεση των επεισοδίων αλλά στη λυρική αυτονομία τους.

Εκδόσεις: Το Γ´ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκισμένων, όπως άλλωστε και το Β´, παρουσιάζουν αυξημένες δυσκολίες στην ανάγνωση, οι οποίες οφείλονται και στον αποσπασματικό και ανολοκλήρωτο χαρακτήρα τους. Μετά την έκδοση τους από τον Πολυλά ([1859] 1998) οι πιο σημαντικές εκδοτικές συμβολές, που προωθούν την κατανόηση των δύο Σχεδιασμάτων/έργων είναι: Γ. Δάλλας, στο Σκαπτή ύλη από τα σολωμικά μεταλλεία, Άγρα, Αθήνα 2002. Peter Mackridge, «Οι μεταμορφώσεις των Ελεύθερων πολιορκημένων από τα χειρόγραφα στις εκδόσεις», περ. Ελληνικά 51 (2001/1) 109-139. Γιώργος Βελουδής, Διονυσίου Σολωμού: «Οι Ελεύθεροι Πολιορκισμένοι», Ερμηνευτική έκδοση, Πατάκης 2006.